اخلاق و آداب همسایه داری در دین اسلام

 اخلاق و آداب همسایه داری در دین اسلام

خوش همسایگی از اصول اخلاق اسلامی است. از این رو آن را از ویژگی های مومنان و شیعیان گفته اند و امام علی(ع) در این باره می فرماید:شیعیان ما کسانی اند که در ولایت ما بذل و بخشش می کنند، در راه دوستی ما به یکدیگر محبت می نمایند، در راه زنده نگه داشتن امر و مکتب ما به دیدار هم می روند. چون خشمگین شوند، ظلم نمی کنند و چون راضی شوند، زیاده روی نمی کنند، برای همسایگانشان مایه برکتند . 

حقوق همسایگی

حقوق همسایه بسیار زیاد است. مراعات همه آن چیزهایی که نسبت به برادران ایمانی سفارش شده نسبت به همسایه با شدت بیشتری توصیه شده. امام سجاد(ع) در بیان برخی از حقوق همسایگی می فرماید: حق همسایه ات این است که در غیاب او آبرویش را حفظ کنی و در حضورش او را احترام نهی. اگر به او ظلمی شد یاری اش رسانی، دنبال عیبهایش نباشی، اگر بدی از او دیدی بپوشانی، اگر بدانی نصیحت تو را می پذیرد او را در خفا نصیحت کنی، در سختی ها رهایش نکنی، از لغزشش درگذری، گناهش را ببخشی و با او به خوبی و بزرگواری معاشرت کنی. (خصال، ص ۹۶۵)

رسول اکرم(ص) نیز در بیان حقوق همسایگی می فرماید: اگر از تو کمک خواست کمکش کنی، اگر از تو قرض خواست به او قرض دهی، اگر نیازمند شد نیازش را برطرف سازی، اگر مصیبتی دید او را دلداری دهی، اگر خیری به او رسید به وی تبریک گویی، اگر بیمار شد به عیادتش روی، وقتی از دنیا رفت در تشییع جنازه اش شرکت کنی، خانه ات را بلندتر از خانه او نسازی تا جلوی جریان هوا را بر او بگیری مگر آنکه خودش اجازه دهد. (مسکن الفؤاد، ص ۵۰۱)

آن حضرت در بیان کمک های مالی به همسایه فرموده است: به من ایمان نیاورده است آن کس که شب سیر بخوابد و همسایه اش گرسنه باشد.. (مستدرک الوسائل، ج ۸، ص ۹۲۴، ح ۷۹۸۹)

امام کاظم(ع) در تفسیر مفهوم خوش همسایگی می فرماید: ؛ خوش همسایگی این نیست که آزار نرسانی، بلکه خوش همسایگی این است که در برابر آزار و اذیت همسایه صبر داشته باشی. (تحف العقول، ص ۹۰۴)

در حقیقت، انسان باید از دایره احسان به همسایه نگاه کند نه از دریچه حقوق اجتماعی و مانند آن. پس مراعات حقوق یا عدم اذیت و آزار به معنای خوش همسایگی نیست، بلکه خوش همسایه کسی است که در برابر آزار و اذیت همسایه، به مقابله به مثل اقدام نکند بلکه از سر احسان و ایثار نسبت به اذیت های او چشم پوشی کرده و درگذرد و صبر نماید.

رسول اکرم(ص) شررسانی و آزار همسایه را عامل دشمنی و دوری از خدا می داند و کسانی را که همسایه آزار هستند دوزخی می شمارد و می فرماید: کسی که همسایه از شرش در امان نباشد به بهشت نمی رود. (نهج الفصاحه، حدیث ۲۳۵۲)

رسول خدا(ص) می فرماید: جبرئیل همواره سفارش همسایگان را به من می کرد تا جایی که گمان کردم همسایه از همسایه ارث می برد. (بحار/ ج ۱۷ ص ۴۹)

امام علی(ع) پس از ضربت خوردن در وصیتی به حسن و حسین(ع) درباره سفارش به همسایگان فرمود: درباره همسایگان، حقوقشان را رعایت کنید که وصیت پیامبر شماست. او همواره به خوشرفتاری با همسایگان سفارش می کرد تا آنجا که گمان بردیم آن حضرت برای آنان ارثی معین خواهد کرد.(نهج البلاغه، نامه ۷۴)

آثار و برکات همسایگی خوب

همسایگی می تواند بر مدار همکاری مادی یا همدلی اعتقادی شکل گیرد. همسایگی از نظر اسلام زمانی تأثیرات خوب و مناسبی خواهد داشت که در چارچوب اصول اسلام شکل گرفته باشد. در این صورت است که آثار مادی و معنوی و دنیوی و اخروی بسیاری بر آن مترتب خواهد شد. در اینجا به برخی از این آثار اشاره می شود.

1 - آبادانی زمین و افزایش عمر: از آثار و برکات همسایه خوب می توان به آبادانی شهرها و شکوفایی اقتصادی و افزایش عمر شخص اشاره کرد؛ چرا که همسایگان خوب با همکاری مناسب به افزایش تولید و ثروت جامعه کمک کرده و شرایط را برای بهبود وضعیت اقتصادی و آسایشی بهتر فراهم می آورند. از سویی آسایش خود عاملی در ایجاد آرامش روانی است که موجب افزایش عمر آدمی نیز می شود. فشارها و تنش هایی که میان همسایگان بداتفاق می افتد روح و روان هر دو را به شدت تحت تأثیر قرار می دهد و موجبات بیماری جسمی و روحی را فراهم می آورد. از زخم معده گرفته تا افسردگی از پیامدهای همسایگی بد است که موجب کاهش عمر آدمی است. از این رو امام صادق(ع) در بیان آثار و برکات همسایه خوب می فرماید: حسن الجوار یعمر الدیار و یزید فی العمار؛ خوش همسایگی شهرها را آباد و عمرها را زیاد می کند. (کافی، ج۲، ص ۷۶۶، ج۸) رسول اکرم(ص) نیز می فرماید: صله الرحم و حسن الخلق و حسن الجوار یعمران الدیار و یزیدان فی العمار؛ صله رحم، خوش اخلاقی و خوش همسایگی، شهرها را آباد و عمرها را زیاد می کند. (نهج الفصاحه، حدیث ۹۳۸۱)

2 - محبت خدا و رسول: از دیگر آثار نیک رفتاری نسبت به همسایه می توان به محبوب شدن در نزد خداوند اشاره کرد. کسی که به همسایه خویش احسان روا می دارد، محبت خدا و پیامبرش(ص) را جلب می کند؛ چرا که نیکوکاری و احسان از صفات الهی است و خداوند کسانی که متخلق به صفات خدایی می شوند را دوست داشته و قرب ایشان را می پسندد. از این رو رسول اکرم پیشنهاد می کند برای اینکه محبوب خدا و خودش شوید، به همسایگان خویش محبت کرده و نیک رفتار باشید. آن حضرت(ص) می فرماید: اگر می خواهید که خدا و پیغمبر شما را دوست بدارند و چون سخن گویید راست گویید و با همسایگان خود به نیکی رفتار نمایید.(نهج الفصاحه، حدیث ۴۵۵)

3 - بهشتی شدن: چنان که گفته شد اخلاق نیک عامل ورود انسان به بهشت است؛ چرا که بهشت جای انسان های متخلق به اخلاق الهی است. خوش خویی مهمترین جلوه از جلوه های صفات حسنای الهی است. بنابراین، خوش خویی به ویژه با نزدیکان و خویشان و همسایگان بهترین ابزار برای ورود به بهشت جاویدان و بهره مندی از سعادت ابدی است. رسول اکرم(ص) درباره تأثیر خوش خویی به ویژه با برخی از افراد از جمله همسایگان می فرماید: حسنوا أخلاقکم والطفوا بجیرانکم و أکرموا نساء کم تدخلوا الجنه بغیر حساب؛ اخلاق خود را نیکو کنید و با همسایگان خود مهربان باشید و زنان خود را گرامی بدارید تا بی حساب وارد بهشت شوید.(التوحید، ص ۷۲۱)

 منبع:khalkhalim.com/خدابخش برسان